Περιουσιακό και Βαρώσι^*

Μια αρχική παρατήρηση: μιλούμε για περιουσιακό και όχι για προσφυγικό.  Αυτό δεν είναι τυχαίο βέβαια, και όταν μιλάμε για επιστροφή, πάλι μιλούμε για επιστροφή περιουσίας και όχι για σπίτια.  Μέσα στα χρόνο κυριολεκτικά χάσαμε τα σπίτια μας  και το δικαίωμα στην κατοικία του άρθρου 8 της Σύμβασης  δεν υφίσταται πλέον για μας.  Αυτή δεν είναι πολιτική παρατήρηση αλλά νομική ή τουλάχιστον όπως έχει καταλήξει το ΕΔΑΔ  με την Δημόπουλο και κατόπιν.

Η Επιτροπή την οποίαν ενέκρινε το ΕΔΑΔ σαν αποτελεσματικό ένδικο μέσο, έχει εγκριθεί αποτελεσματική για τις παραβιάσεις του άρθρου 1 του Πρωτόκολλου 1, δικαίωμα στην περιουσία και του άρθρου 8, το δικαίωμα στην κατοικία.  Αλλά μόνο ο ιδιοκτήτης του «σπιτιού» δικαιούται να κάνει αίτηση, και όχι όπως παλιά ο κάθε πρόσφυγας που έζησε κάτω από την ίδια στέγη με τον ιδιοκτήτη.  Μιλούμε για περιουσίες και όχι για σπίτια. Το δικαίωμα στη κατοικία έχει απορροφηθεί από το δικαίωμα στην περιουσία. 

Και γενικά νομικά ομιλώντας αλλά και σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΕΔΑΔ, περιουσίες εύκολα αποτιμώνται και ανταλλάσσονται χρηματικά.  Η επιστροφή δεν είναι αναγκαία σαν θεραπεία. Το ΕΔΑΔ έχει συχνά απορρίψει  αντίθετα επιχειρήματα και συγκεκριμένα στις Κυπριακές υποθέσεις, ιδιαίτερα στον Δημόπουλο ότι δηλ. ένα κράτος δεν είναι υπόχρεο  να επιστρέψει περιουσίες και το ίδιο το δικαστήριο  δεν πρόκειται να διατάξει την Τουρκία να πράξει κάτι τέτοιο στην περίπτωση μας. Επιπλέον η εκτίμηση τη περιουσίας είναι θέμα του κράτους , (πάγια νομολογία του ΕΔΑΔ , αρχή επικουρικότητας και το περιθώριο εκτίμησης του κράτους ) και όχι του ΕΔΑΔ, γιατί οι αρχές  και στην προκειμένη το ΤΚΔΒΚ έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να προχωρήσει στην εκτίμηση.

Τονίζεται δε ότι ναι μεν υπάρχει ο ισχυρισμός ότι παραμείναμε ιδιοκτήτες   αλλά με την εγκαθίδρυση του ένδικο μέσου της Επιτροπής , η σχετική νομολογία προνοεί ότι πρέπει να αποδείξουμε την ιδιοκτησία , αρά είμαστε τώρα  αιτητές και όχι ιδιοκτήτες.  Το ίδιο το ΕΔΑΔ λέει καθαρά ότι ιδιοκτησία εξυπακούει κατοχή και όταν το τελευταίο δεν υφίσταται για τόσο μεγάλο διάστημα ο τίτλος αδειάζει, τα σπίτια είναι του παρελθόντος και τα ωφελήματα που μπορούμε να διεκδικούμε περιορίζονται.

Να σημειωθεί δε σύντομα ότι οι έννοιες που χρησιμοποιεί το ΕΔΑΔ στην Δημόπουλο και μετά, προέρχονται από την μεταβατική του νομολογία.(transitional jurisprudence).  Δηλαδή την νομολογία που αφορά την μεταβατική περίοδο σε δημοκρατικά καθεστώτα στις πρώην κομμουνιστικές χώρες.  Εκεί το ΕΔΑΔ σε αποφάσεις του σε αιτήσεις σχετικά με περιουσίες που είχα αποξενωθεί/ απαλλοτριωθεί κατά την διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος  και που οι αιτητές διεκδικούν σύμφωνα με νομοθεσίες, για θεραπεία του δικαιώματος στην περιουσία, των  νέων δημοκρατικών κυβερνήσεων , τονίζει ότι οι συνθήκες που προσδιορίζει η σχετική νομοθεσία ,  για επιστροφή, αποζημίωση  κτλ. πρέπει να ικανοποιηθούν και εάν όχι δεν υπάρχει θεραπεία. Στις σχετικές αποφάσεις του το ΕΔΑΔ   εισάγει και χρησιμοποίει τις έννοιες του «χρόνου που παρήλθε» και των περιουσιών/ιδιοκτητών του παρελθόντος. Η χρήση των εννοιών αυτών σχετικά με τις Ελληνοκυπριακές περιουσίες είναι ενδεικτικό της αντιμετώπισης του ΕΔΑΔ στις απαιτήσεις μας.  Στάση που αναμφισβήτητα αντανακλά την πολιτική κατάσταση  όπως έχει διαμορφωθεί μέσα στο χρόνο

Και ενώ εμείς έχουμε «κολλήσει» στην Λοιζιδου και ότι είμαστε νόμιμοι ιδιοκτήτες το ΕΔΑΔ με τον Δημόπουλο μας έχει αφήσει πίσω. Είναι πια φανερό ότι σαν αιτητές στη Επιτροπή, οι περιουσίες μας  έχουν ήδη απαλλοτριωθεί και το μόνο που απομένει είναι η θεραπεία.

Παράλληλα να υπογραμμίσω ότι η νομολογία του ΕΔΑΔ σχετικά με το στάτους της ΤΚΔΒΚ έχει αναπτυχθεί ώστε στις αποφάσεις του όχι μόνο να αναγνωρίζει ένδικα μέσα του κρατιδίου αλλά και ολόκληρη την νομοθετική , δικαστική και διοικητική δομή του ΤΚ κρατίδιού με το επιχείρημα (Ναμίμπια) ότι έτσι αποφεύγεται το κενό προστασίας των δικαιωμάτων των κατοίκων.  Είναι ένα μεγάλο θέμα και δεν έχω χρόνο να αναφερθώ  εκτενέστερα αλλά θεωρώ ότι ενόψει των ισχυρισμών περί δύο κρατιδίων είναι πολύ σχετικό.

Μέχρι τώρα το ΕΔΑΔ δεν έχει αποφανθεί ξεχωριστά για το Βαρώσι, όπως δεν έχει αναφερθεί ξεχωριστά και για κανένα άλλο κατεχόμενο μέρος. Οι εξής παρατηρήσεις είναι σχετικές.

Το θέμα του Εβκάφ, ότι δηλαδή μεγάλος αριθμός περιουσίων τόσο εντός όσο και εκτός της κλειστής πόλης ανήκουν στο Εβκάφ (μουσουλμανικό ίδρυμα στην Κύπρο, το οποίο ιδρύθηκε το 1750 και χειρίζεται τις δωρεές κτημάτων (βακούφια) που έχουν γίνει από πιστούς για θρησκευτικούς λόγους. To ίδρυμα σήμερα υπάγεται στην Τουρκοκυπριακή Διοίκηση Βακουφίων (Kıbrıs Türk Vakıflar Đdaresi) που υπάγεται στην διοίκηση της κατεχόμενης Κύπρου) εγέρθηκε από την Τουρκία για πρώτη φορά στην υπόθεση Ξενίδη-Αρέστη.  Εκεί η Τουρκία  ισχυρίστηκε ότι οι περιουσίες της αιτήτριας ανήκουν στο Εβκάφ.  Το δικαστήριο αποφάσισε ότι επειδή η Τουρκία δεν είχε στοιχειοθετήσει τον ισχυρισμό της ενώ η αιτήτρια παρουσίασε τίτλους του Κτηματολογίου παραμένει ιδιοκτήτρια.  Υπενθυμίζω ότι αυτή ήταν πριν την Δημόπουλος και την έγκριση του νόμου 76/2005 (Νόμος για αποζημίωση, επιστροφή, ανταλλαγή περιουσιών της ΤΚΔΒΚ) σύμφωνα με τον οποίον δεν είναι αρκετό να παρουσιάσει κανείς μόνον τους τίτλους του Κτηματολογίου της ΚΔ , αλλά πρέπει να αποδείξει ιδιοκτησία και να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας. Δεν είναι καθόλου απλό  και η Επιτροπή δημιουργεί πολλαπλά εμπόδια.

Δεύτερον , η Ξενίδη- Αρέστη είναι η υπόθεση που κηρύχθηκε πιλοτική από το ΕΔΑΔ το οποίο διέταξε την Τουρκία να εισάγει ένδικο μέσο σύμφωνα με τις υποδείξεις του.  Επιπλέον στην απόφαση της για δίκαιη  ικανοποίηση  δήλωσε ότι το ένδικο μέσο ουσιαστικά ικανοποιεί τις ενδείξεις του Δικαστηρίου.

Τρίτο, η Επιτροπή πρόσφερε στη Ξενίδη -Αρέστη  είτε αποζημίωση και ενοίκια είτε επιστροφή και ενοίκια  μετά την διευθέτηση του Κυπριακού.  Αυτά όλα σε σχέση με περιουσία στο Βαρώσι. ¨’Έτσι πρέπει κανείς να αναρωτηθεί σε ποιο βαθμό μπορεί να θεωρηθεί το Βαρώσι εξαίρεση από το ένδικο μέσο της Επιτροπής ?

Ήδη στη υπόθεση Αρέστη, γίνεται αναφορά στη απόφαση του Δικαστηρίου Αμμοχώστου 2005 για την ιδιοκτησία του Εβκάφ  μεγάλων εκτάσεων εντός και εκτός της κλειστής πόλης.  Η αιτήτρια ισχυρίστηκε τότε ότι το ένδικο μέσο θα ήταν αναποτελεσματικό στην περίπτωση της λόγω της απόφασης αυτής.

Oι ισχυρισμοί περί Εβκάφ έχουν συνεχιστεί και από την Τουρκία και ακολούθησε το «άνοιγμα» της πόλης.  Μπορεί εμείς να απορρίπτουμε   με αναφορές στην συμφωνία των  Ντενκταςh και Κουτσιουκ  με τους Άγγλους το 1959-60, αλλά η Τουρκία επιμένει όπως και η ΤΚΔΒΚ,  και δικαστικά έχει αποφασιστεί ότι το Εβκάφ είναι ενδιαφερόμενο τρίτο  μέρος σε υπόθεση ενώπιον της Επιτροπής .  Το 2016 το  Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο (HAC) έκρινε ότι εφόσον, σύμφωνα με την νομοθεσία  όλα τα θέματα για την Επιτροπή ανήκουν αποκλειστικά στην δικαιοδοσία του,  το θέμα του Εβκάφ αποφασίζεται από το ίδιο, και σύμφωνα με την απόφαση του 2005 που εγκρίνεται,  το Εβκάφ είναι ο ιδιοκτήτης και έτσι μπορεί να συμμετέχει στην διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής.

Το θέμα βρίσκεται ενώπιον του ΕΔΑΔ το οποίο με ερωτήσεις στους διαδίκους προτίθεται να εξετάσει εάν η Επιτροπή είναι αποτελεσματικό ένδικο μέσο σχετικά με τις ελληνοκυπριακές περιουσίες στο Βαρώσι και εάν η συμπερίληψή του Εβκάφ σαν τρίτο μέρος καταντά το μέσο αναποτελεσματικό για τους αιτητές.

Τι θα αποφανθεί το ΕΔΑΔ δεν μπορούμε να ξέρουμε, αλλά από την νομολογία του μέχρι σήμερα  και την γενικότερη αναγνώριση του δικαστικού συστήματος της ΤΚΔΒΚ καθώς και της τεράστιας διακριτικής ευχέρειας που επιτρέπει στις δικαστικές αποφάσεις  και την ανοχή του  ενδίκου μέσου μέχρι σήμερα, μου είναι δύσκολο να φανταστώ  ότι θα πάρουν μια θέση που θα είναι καθαρά εναντίον των Τουρκικών ισχυρισμών. Εν πάση περιπτώσει όπως συχνά λένε η κάθε απόφαση έχει να κάμει με τα συγκεκριμένα γεγονότα της υπόθεσης ενώπιον τους.

Ελένη Μελεάγρου

15/4/2021

* Ομιλία Ελένης Μελεάγρου στο Καφενείο της Πέμπτης - 15 Απριλίου 2021

(https://www.facebook.com/socialistiki.ekfrasi.cy/videos/3912734542149100)